Pilaszków – miejsce narodzin Związku Nauczycielstwa Polskiego.
1 października 1905 r. w małej, wiejskiej szkółce w Pilaszkowie koło Łowicza odbył się tajny zjazd delegatów nauczycieli z całego Królestwa Polskiego, który dał początki przyszłemu Związkowi Nauczycielstwa Polskiego. W niewielkiej izbie szkolnej zebrało się ponad 100 postępowych nauczycieli i działaczy oświatowych, walczących o język polski w szkole. Wśród nich byli: Stefania Sempołowska, Zygmunt Nowicki, Karol Klimek, Wacław Sieroszewski, S. Najmoła, Zygmunt Sokół, Teofil Kurczak.
Związek Nauczycielstwa Polskiego wywodzi swoje korzenie od zjazdu w Pilaszkowie, choć jego geneza obejmuje również inne, powstałe w 1905 r. organizacje nauczycielskie, a mianowicie:
a)Związek Nauczycieli Ludowych (nielegalny) z Zygmuntem Nowickim jako prezesem, powołany na tajnym zjeździe w Pilaszkowie koło Łowicza 1 października 1905 r.,
b)Polski Związek Nauczycielski (legalny), z prezesem Stanisławem Kalinowskim, utworzony w Warszawie 9 grudnia 1905 r.; w PZN istniała Sekcja Nauczycieli Szkół Początkowych,
c)Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego (legalne) z prezesem Mieczysławem Brzezińskim, utworzone także 9 grudnia 1905 r. w Warszawie; w SNP istniała Sekcja Nauczycieli Szkół Elementarnych,
d)Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Galicji utworzony w Krakowie 28 grudnia 1905 r. z prezesem Stanisławem Nowakiem; KZNLwG zmienił – po wystšpieniu z niego w 1913 r. nauczycieli Ukraińców – nazwę na Zwišzek Polskich Nauczycieli Ludowych w Galicji.
Z członków Sekcji wymienionych w pkt b) i c) oraz Centralnego Biura Szkolnego kierowanego przez Ksawerego Praussa, a koordynującego działalność ponad 20 organizacji nauczycielskich (lokalnych), staraniem Karola Klimka zostało utworzone na zjeździe w Radomiu w dniach 28 – 30 grudnia 1916 r. Zrzeszenie Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych z prezesem K. Klimkiem.
Z części członków Polskiego Związku Nauczycielskiego ze St. Kalinowskim, która przeszła 2 stycznia 1917 r. do SNP został 2 lutego 1919 r. utworzony Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich z prezesem St. Kalinowskim.
W przeddzień Sejmu Nauczycielskiego, tj. 12 kwietnia 1919 r. nastąpiło połączenie współpracujących ze sobą galicyjskiego Związku Polskich Nauczycieli Ludowych ze Zrzeszeniem Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych z ziem byłego Królestwa Polskiego w jeden wspólny Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych z prezesem St. Nowakiem na czele.
Współpraca z Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych i Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich w latach dwudziestych XX wieku doprowadziła do ich połączenia w Związek Nauczycielstwa Polskiego, co nastąpiło 2 lipca 1930 r. w Krakowie. Prezesem ZNP wybrany został St. Nowak.
Połączenie ZPNSP ze ZZNPS – co podkreślano w 1930 roku – nastąpiło w 25-lecie istnienia Związku, kolejną rocznicę jego 50-lecia obchodzono bardzo uroczyście w 1955 r. Każde kolejne tzw. okrągłe rocznice (75-lecie i następne) akcentowane były przez ZNP w prasie związkowej i nauczycielskiej.
Związek Nauczycielstwa Polskiego jest jednym z najstarszych związków w Polsce, posiada ciągłość historyczną: osobową (Stanisław Nowak był prezesem od 1905 r. do 1935 r., Zygmunt Nowicki, Karol Klimek, Ksawery Prauss, Julian Smulikowski, Stanisław Kalinowski – wiceprezesami do 1934 r. a nawet do 1944 r.), organizacyjną (wyrażającą się w wypracowanych i sprawdzonych w praktyce stuletnich dziejów strukturach – ognisko, oddział, okręg i Zarząd Główny) oraz programową (być rzecznikiem interesów dziecka, szkoły i nauczyciela, postępu i tolerancji w demokratycznym systemie oświatowym obywatelskiego państwa).
95 lat po zjeździe w Pilaszkowie budynek, w którym odbył się ten zjazd został, dzięki życzliwości władz gminy Łowicz, przejęty przez Związek, wyremontowany i przeznaczony na siedzibę Muzeum ZNP.
Dziś w Muzeum ZNP można oglądać wiele dokumentów i eksponatów związanych z całą, niemal 100-letnią, historią Związku, od zarania jego dziejów, sięgających roku 1905 i lat wcześniejszych, poprzez Tajną Organizację Nauczycielską, aż po czasy współczesne.
Ekspozycja prezentowana jest w pięciu salach. W dwóch salach przedstawione są dzieje Związku: powstanie i pierwsze lata działalności (lata 1905 – 1939) oraz działalność w konspiracji i po wyzwoleniu (od 1939 r. do współczesności). Dwie następne przeznaczone są na prezentacje dorobku poszczególnych okręgów ZNP. Obecnie można obejrzeć niezwykle bogatą wystawę przygotowaną przez Okręg Śląski ZNP, obejmującą nie tylko dzieje Związku na Śląsku lecz także eksponaty związane z tym regionem. W jednej z sal odtworzona została izba szkolna z okresu przedwojennego.
Muzeum ZNP staje się miejscem spotkań związkowców z całej Polski, nie tylko z okazji kolejnych jubileuszy ZNP, m.in. równo w 98 rocznicę zjazdu pilaszkowskiego (1 października br.) w Muzeum odbyło się uroczyste spotkanie kierownictwa ZNP, Komisji ds. Historii, Kultury, Sportu i Turystyki ZG ZNP oraz władz miasta, gminy i powiatu łowickiego.
Zachęcamy wszystkich do odwiedzenia „kolebki” Związku (kontakt z Oddziałem ZNP w Łowiczu, tel. 46/837 37 81 lub z opiekunką Muzeum ZNP p. Alicją Wojciechowską, tel. 46/837 14 32).
