Jan Mangold 1885 – 1958

Jan Mangold urodził się dnia 17 czerwca 1885 r. w Zaszkowie w zaborze austriackim w rodzinie  Katarzyny z Gohlingów i  Franciszka  Mangoldów. Wykształcenie zdobywał w szkołach Galicji – Lwowie i Stanisławowie. Po maturze w roku 1907 eksternistycznie ukończył męskie Seminarium Nauczycielskie w Stanisławowie i podjął studia na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

Jednocześnie podjął pracę w zawodzie nauczycielskim zdając egzamin kwalifikacyjny na nauczyciela szkół ludowych (jako szczególnie uzdolniony do nauczania j. niemieckiego). W kolejnych latach uzupełniał kwalifikacje zawodowe o kurs geografii i przyrody w Nowym Targu (1910), a już w odrodzonej RP pierwszy kurs rysunku dla nauczycieli szkół dokształcających. W 1923 r. ukończył Wyższe Kursy Nauczycielskie w Krakowie.

Od roku 1907 podjął pracę w zawodzie nauczycielskim, najpierw w sześcioklasowej szkole w Haliczu a następnie przez 13 lat w  dwuklasowej szkole w miejscowości Puźniki, pełniąc w niej w latach 1918-1921 funkcję kierownika.

W latach 1909-1910 odbył służbę wojskową w piątym pułku artylerii wałowej w Dalmacji.  Jako porucznik armii Austro–Węgier uczestniczył w  I wojnie światowej.  Jesienią 1918 r. włączył się ochotniczo do walk prowadzonych z Ukraińcami. W  Wojsku Polskim już jako kapitan służył w latach 1919–1921,  uczestnicząc m.in. w wojnie polsko – bolszewickiej.

W odrodzonej Rzeczypospolitej podjął pracę w Szkole Podstawowej w Nowym Targu (1922-1924), a następnie, jako kierownik sześcioklasowej szkoły, w Rybniku. Kolejne lata przeżył na Śląsku,  pracując jako inspektor szkolny w Wodzisławiu (do 1929), radca Wydziału Oświaty Publicznej Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego i wizytator szkół powszechnych w województwie śląskim (do 1938).

Jan Mangold był założycielem i pierwszym prezesem  Związku Nauczycielstwa Polskiego  w Katowicach, organizatorem strajku nauczycieli w 1937 r.

W marcu 1938 r. wraz z rodziną przeniósł się na Lubelszczyznę i otrzymał   stanowisko inspektora szkolnego w Tomaszowie Lubelskim. Od  1 IV 1939  został inspektorem szkolnym w Lubartowie. W tym okresie angażował się też w działalność społeczną – był członkiem  Powiatowego Zarządu Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego oraz Związku Strzeleckiego.

Okres okupacji spędził w Lubartowie. Od 23 XII 1939 pracował jako inspektor do spraw szkolnictwa polskiego. Odegrał znaczną rolę w organizowaniu oświaty okupacyjnej. Inspektor J. Mangold, znający język i metody działania Niemców,  doskonale radził sobie z niemieckim prawem i urzędnikami. Przy jego pomocy zorganizowano dwie szkoły powszechne, żeńską szkołę nr 1 i męską szkołę nr 2. Swoim taktem i znajomością niemieckiego wielokrotnie osłaniał nauczycieli przed eksterminacyjną polityką wroga. Władze okupacyjne zażądały w swoim czasie akt personalnych nauczycieli powiatu, inspektor mając praktyczny zmysł samoobrony spowodował kolegialne przeanalizowanie dokumentów wszystkich nauczycieli i usunięcie dowodów niebezpiecznych. Gestapo nie znalazło podstaw do aresztowań i w ten sposób wielu ludzi uniknęło śmierci”. Kiedy od 1 września 1941 roku część powiatu z miastem Lubartów została przyłączona do powiatu lubelskiego i wszystkie sprawy szkolne załatwiano w Lublinie, Mangold objął  kierownictwo szkoły nr 1 (żeńskiej).

W latach okupacji zasiadał w zarządzie Polskiego Czerwonego Krzyża, Polskim Komitecie Pomocy Społecznej, miejskiej Delegaturze Rady Głównej Opiekuńczej, PSS Społem. Jednocześnie zaangażował się w działalność konspiracyjną. Był organizatorem tajnego nauczania, wchodził w skład Powiatowej Komisji Oświaty i Kultury oraz komisji egzaminacyjnej.

Po zakończeniu wojny objął ponownie funkcję inspektora powiatowego w Lubartowie,  a jednocześnie wszedł w skład komisji weryfikacyjnej,  mającej dokonywać legalizacji zaświadczeń o tajnym nauczaniu oraz komisji weryfikującej dla nauczycieli,  mającej na celu ustalenie stanu służbowego kadry w okresie wojny i okupacji. Wiązało się to z decyzją o uznaniu i wliczeniu tego okresu do stażu pracy.

Po kilku latach kiedy w 1947 roku PPR przyjęła rezolucję o ideologicznej ofensywie wśród nauczycieli, w efekcie czego zaczęto usuwać z administracji i placówek oświatowych ludzi którzy nie pasowali do „nowej szkoły”,  jedną z osób dotkniętych represjami stał się Jan Mangold. Dnia 30 VI 1947 r. został przeniesiony w stan spoczynku.  Braki kadrowe spowodowały jednak , że okazał się potrzebny i jeszcze kilka lat przepracował jako nauczyciel Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego  oraz Publicznej Średniej Szkoły Zawodowej w Lubartowie. Jego uczniowie po latach określali go mianem „dobrego pedagoga, człowieka prawego charakteru, nieuznającego kompromisu w sprawach etyki i sumienia, doświadczonego bojownika o polskość.”  Darzył uczniów wielką sympatią. Potrafił stawać po ich  stronie a w sprawach natury politycznej walczył o nich z funkcjonariuszami UB.

Wielu mieszkańców Lubartowa podkreślało, że był  człowiekiem  dużej wiedzy i wysokiej kultury. Ubierał się z dyskretną elegancją, nosił siwy, wypielęgnowany, kawaleryjski wąs i w ogóle sprawiał wrażenie człowieka światowego.

Do ostatnich swoich dni kontynuował działalność społeczną. Był współzałożycielem Koła Miłośników Historii w Lubartowie (11.09.1955 r.) Został wybrany jego pierwszym prezesem, zapoczątkowując tym samym działalność regionalną (i wydawniczą), kontynuowaną po dzień dzisiejszy.

Jan Mangold był dwukrotnie żonaty – z Seweryną z Ostrowskich ( dzieci: Anna Wanda, Maria Jadwiga i  Kazimierz Tadeusz) oraz w 1942 r. z – Leokadią Knap (syn Bożydar Mikołaj aktualnie mieszkający w Poznaniu).

Za swoją działalność w służbie państwowej i na polu społecznym Jan Mangold odznaczony został Medalem X – lecia Niepodległości oraz Brązowym,  Srebrnym i  Złotym Krzyżem Zasługi.

Jan Mangold zmarł w dniu 18 marca 1958 r. w  Lubartowie i został pochowany w rodzinnym grobie na miejscowym cmentarzu parafialnym.

Życiorys znajduje się na stronie Urzędu Miasta w Lubartowie
                        Jan Mangold 1885 – 1958 – Urząd Miasta Lubartów (www.lubartow.pl)

ZŁOŻENIE HOŁDU PIERWSZEMU PREZESOWI ZNP NA GÓRNYM ŚLĄSKU PO POWROCIE DO MACIERZY

Koleżanki i Koledzy

Zbliżają się obchody XIX Dnia Związkowca, które odbędą się 24 września 2022 r. w Pałacu Młodzieży w Katowicach.

Oddział ZNP w Katowicach, pod kierunkiem Prezesa Jerzego Szmajdy, kończy kolejny etap przygotowań.

Zwracam się do Koleżanek i Kolegów Prezesów Oddziałów ZNP z następującą prośbą: jeśli Wasz Oddział posiada kronikę / kroniki sprzed 100, 90, 80 …, lat, bardzo proszę o umożliwienie skopiowania tych historycznych stron, aby można je było wyeksponować tworząc wystawę kart z kronik ZNP.

Tegoroczne obchody Dnia Związkowca splatają się z Jubileuszami 100 – lecia polskich szkół i 100-lecia Związku Nauczycielstwa Polskiego na Górnym Śląsku (po powrocie do Macierzy).

Z okazji ww. Jubileuszy został już przygotowany dużym nakładem pracy i czasu Redaktora Naczelnego Jana Kraśkiewicza, Specjalny Numer „Ogniskowca”.
Znajdują się w nim bardzo wartościowe materiały – w tym informacje o prezesach Okręgu Śląskiego oraz tworzących go Okręgów: Katowickiego, Bielskiego i Częstochowskiego.
Pierwsze struktury Związku Nauczycielstwa Polskiego na Górnym Śląsku powstały w 1922 r.
(W innych częściach naszego obecnego Okręgu, struktury związkowe działały już wcześniej).

Założycielem pierwszych struktur ZNP i pierwszym Prezesem Okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego na Górnym Śląsku był Jan Mangold.

Warto przeczytać bogaty życiorys Prezesa. Zamieszczony jest na stronie Urzędu Miasta w Lubartowie Jan Mangold 1885 – 1958 – Urząd Miasta Lubartów (www.lubartow.pl). Jan Mangold był również znaczącą osobą dla historii Miasta Lubartów (woj. lubelskie).

9 września 2022 r. delegacja Zarządu Okręgu Śląskiego ZNP w składzie: Jadwiga Aleksandra Rezler, Aneta Mastalerz, Mirosław Kozik i Jerzy Szmajda, odbyła podróż do Lubartowa, aby złożyć hołd Prezesowi J. Mangoldowi za wszystkie Jego działania na rzecz polskiej szkoły, nauczycieli i Związku Nauczycielstwa Polskiego, za działania w okresie pokoju i wojny.
Dziękuję Prezesowi Oddziału ZNP w Lubartowie Włodzimierzowi Kosiorowi za udział w tej ważnej dla nas uroczystości.

Planujemy również złożenie kwiatów i zapalenie zniczy również na grobach pozostałych Prezesów (niestety, nie mamy informacji o miejscach pochówku wszystkich).